TÜRKİYE VE TUNUS'TA DİN-DEVLET İLİŞKİLERİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Türkiye ve Tunus tarihi, dini ve kültürel açıdan birçok ortak noktaya sahip iki ülke olarak dikkat çekmektedir. Bu iki ülkenin bir diğer benzer noktası her ikisinde benimsenen laiklik modelidir. Bu iki ülkede bağımsızlığın ardından modernleşme projesinin bir parçası olarak benimsenen “otoriter laiklik” dine müdahale aracı olarak görülmüştür. Toplumsal alanda dini unsurlar sıkı bir şekilde kontrol edilmiş ve devlet kendi benimsediği din anlayışını halka dayatmaktan geri durmamıştır.

Resmi laiklik söylemini eleştiren ve siyasal alanda varlık göstermek isteyen “muhafazakâr aktörler” ise Batı yanlısı seçkinler tarafından siyasetten dışlanmıştır. Dolayısıyla Batı’da insan hakları, ileri demokrasi ve hukukun üstünlüğünün teminatı olarak düşünülen laiklik kavramı, İslam Dünyası’nda benzer bir etki ortaya çıkarmamıştır. Bununla birlikte, hem Türkiye’de hem de Tunus’ta muhafazakâr aktörler siyasal alanda etkinliğini sürdürmekte ve geniş kitleler tarafından desteklenmektedir. Bu çalışmada, her iki ülkede de din ve vicdan hürriyetini merkeze alan ve inançlarından dolayı vatandaşların baskı görmediği “demokratik laiklik” anlayışına doğru bir geçiş olduğu vurgulanmaktadır. Esasen, bir ülkede devlet ve toplumsal aktörler arasındaki karşılıklı etkileşimler, benimsenen laiklik modelinin zaman içinde dönüşmesinde önemli bir rol oynayabilir ve bu dönüşüm demokratik yönetimin istikrarını etkilemektedir.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ
GİRİŞ

Din ve Devlet İlişkilerinde Alternatif Bir Kavramsal Model
Türkiye ve Tunus’u Karşılaştırmanın Önemi

BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.1. MODERNLEŞME KAVRAMI VE ELEŞTİRİSİ
1.2. SEKÜLERLEŞME KAVRAMI VE TARİHSEL BAĞLAMI
1.2.1. Sekülerleşme Tezine Yönelik Yaklaşımlar
1.2.1.1. Klasik Sekülerleşme Tezi
1.2.1.2. Sekülerleşme Tezine Yöneltilen Eleştiriler
1.3. ALTERNATİF BİR YAKLAŞIM: DİNAMİK LAİKLİK MODELİ
1.3.1. Din ve Demokrasi İlişkisi
1.3.2. Otoriter Laiklik ve Demokratik Laiklik
1.3.3. Ulusal İdeoloji ve Din İlişkisi
1.3.4. Muhafazakâr Aktörlerin Sivil Toplumdaki Rolü
1.3.5. Din-Devlet İlişkilerinde Dinamik Bir Kavramsal Model
1.4. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ / 76

İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ
2.1. TÜRKİYE’DE LAİKLİĞİN TARİHSEL ARKA-PLANI
2.1.1. Osmanlı Devleti ve İslam’ın Devletin Yapılanmasındaki Önemi
2.1.2. Osmanlı’da “Devleti Kurtarma” Reformları (1789-1839)
2.1.3. Tanzimat Dönemi (1839-1876)
2.1.4. II. Abdülhamit Dönemi (1876-1908)
2.1.5. Jön Türkler ve Farklı İdeolojik Yaklaşımlar (1908-1918)
2.1.6. Kemalist Cumhuriyet’e Geçiş Dönemi (1918-1923)
2.2. TÜRKİYE’DE OTORİTER LAİKLİĞİN HAYATA GEÇİRİLMESİ
(1923-1950)
2.2.1. Kemalist Tek Parti Yönetiminin Kurulması
2.2.2. Kemalist Tek Parti Yönetimi ve Toplumsal Tepkiler
2.2.3. Türkiye’de Otoriter Laikliğin Temelini Oluşturan
Kemalist Reformlar
2.2.4. “Milli Şef” döneminde Türkiye (1938-1950)
2.2.5. Sonuç: Erken Cumhuriyet dönemi üzerine bir değerlendirme
2.3. DEMOKRAT PARTİ’DEN 28 ŞUBAT DARBESİNE İSTİKRAR ARAYIŞINDA BİR DEMOKRASİ (1950-1997)
2.3.1. Demokrat Parti Dönemi (1950-1960)
2.3.2. 1980 Darbesine Giden Süreçte Türkiye’de Siyasal İstikrarsızlık ve
Toplumsal Şiddet
2.3.3. İki Darbe Arasında Din-Devlet İlişkilerinin Dönüşümü
(1961-1980)
2.3.4. Askeri müdahalenin gölgesinde din, siyaset ve demokrasi
(1980-1997)
2.3.4.1. Otoriter Sistemden Sivil Yönetime Geçiş7
2.3.4.2. Otoriter Laikliğin Çelişkileri
2.3.4.3. Milli Görüş Hareketi’nin Yükselişi ve Gerilemesi
2.3.4.4. Sonuç ve Değerlendirme
2.4. 28 ŞUBAT DARBESİ’NDEN AK PARTİ İKTİDARLARINA İSTİKRAR KAZANAN BİR DEMOKRASİ (1997-2015)
2.4.1. AK Parti’nin Doğuşu ve Siyasi Kimliği
2.4.2. AK Parti’nin Toplumsal Tabanı
2.4.3. Otoriter Laiklikten Demokratik Laikliğe
2.4.4. Başörtüsü Sorunu
2.4.5. Demokratikleşme ve Dış Politikanın İç Dönüşümdeki Rolü
2.4.6. Alevi Açılımı ve Demokrasinin Güçlenmesi
2.4.7. Muhalefetin Değişen Yüzü ve AK Parti

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TUNUS’TA DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ
3.1. TUNUS’TA DİN-DEVLET İLİŞKİLERİNİN TARİHSEL ARKA PLANI
3.1.1. Tunus’ta Protektora Öncesi Dönem ve İslam’ın Devletin Yapılanmasındaki Önemi (1835-1873) / 223
3.1.2. Hayrettin Paşa Dönemi ve Fransız Himayesine Geçiş
(1873-1881)
3.1.3. Fransız Protektorasında Tunus’un Yönetimi (1881-1892)
3.1.4. Genç Tunuslular ve Protektora Yönetimine Muhalefet
(1892-1912)
3.1.5. Tunus Milliyetçi Hareketi ve Düstur (1912-1930)
3.1.6. Yeni Düstur Partisi ve Yeni Seçkinlerin Siyaseti (1930-1943)
3.1.7. Bağımsızlık Yolunda İdeolojik Farlılıkların Rolü (1943-1956)
3.1.8. Sonuç
3.2. TUNUS’TA OTORİTER LAİKLİĞİN HAYATA GEÇİRİLMESİ
(1956-1987)
3.2.1. Tunus’ta Bağımsızlığın Ardından Siyasi Dönüşüm
3.2.2. Din ve Devlet İlişkilerini Şekillendiren Reformlar
3.2.3. Yeni Düstur Partisi’nin Dönüşümü ve Yeni Açılımlar
(1962-1980)
3.2.4. Tunus’ta Muhafazakâr Hareket ve Burgiba Rejiminin Tepkisi
3.2.5. Burgiba Döneminin Sona Ermesi
3.3. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK EKSENİNDE TUNUS’TA BİN ALİ DÖNEMİ
3.3.1. “Yeni” Tunus’ta Dinin Rolü
3.3.2. 1989 Seçimleri ve Diyaloğun Sonu
3.3.3. Bin Ali Döneminde Seçimler, İnsan Hakları ve
Basın Özgürlüğü
3.3.4. Bin Ali Rejiminin Çöküşü ve Yasemin Devrimi
3.4. YASEMİN DEVRİMİ’NİN ARDINDAN TUNUS’TA YENİ DÖNEM
3.4.1. Devrimin Ardından Nahda’nın Konumu
3.4.2. Kurucu Meclis Seçimleri ve Sancılı Geçiş Dönemi
3.4.3. Devrim Sonrasında Kadın Hakları
3.4.4. Demokratikleşme ve Kutuplaşma Ekseninde Tunus Siyaseti

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE VE TUNUS’TA İKİ LAİKLİK BİÇİMİNİN KISA BİR KARŞILAŞTIRMASI
4.1. Genç Türkler ve Genç Tunuslular: İki Hareket, Tek Söylem?
4.2. AK Parti ve Nahda: Türkiye’de ve Tunus’ta İslamcılığın yükselişi mi yoksa Post-İslamcılık mı?

SONUÇ
KAYNAKÇA